Goudsbloem – van zaad tot zalf

De goudsbloem (calendula officinalis) is een oranje eetbare bloem met margriet-achtig uitzicht, die iedereen in zijn moestuin zou moeten hebben. De bloemblaadjes worden in de keuken gebruikt om gerechten een gelige kleur te geven, maar ook als medicinaal kruid.  Ze doen dienst als ontstekingsremmer en zijn in staat virussen en bacteriën te doden en wondgenezing te stimuleren. De goudsbloem is daarom heel geschikt voor uitwendig gebruik bij snijwonden, huidontstekingen en brandwonden, aldus het ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy). En laat ik nu net een ingegroeide nagel hebben die heeft gezorgd voor een pijnlijke ontsteking van mijn teen! Gelukkig is goudsbloem standaard aanwezig in mijn kruidentuin en maakte ik er onlangs nog een zalfje van dat zijn doel niet heeft gemist. Smeer ’s avonds een dikke laag op en rond het ontstoken gedeelte, een steriel gaasje erover en slapen maar. De volgende dag zag ik al resultaat!

Goudsbloemen zijn éénjarige planten die behoren tot de familie van de asteraceae en worden 40 tot 50 cm groot. Er bestaan verschillende variëteiten van de goudsbloem en zaden zijn gemakkelijk te vinden in de meeste tuincentra. Dit moestuinjaar kocht ik een zakje van de variëteit calendula officinalis ‘nova’ aan in de webshop van Vreeken’s zaden en zaaide ze in volle grond begin april in mijn kruidentuin. Je kan er ook voor kiezen om ze op te nemen in de wisselteelt van je moestuin in het perk met bladgroenten. Een drietal maanden later verschijnen de eerste bloemen.

Om voldoende bloemblaadjes te verzamelen, pluk je de bloemen die open zijn regelmatig af zodat er nog geen zaad vormt. Op die manier stimuleer je de plant om meer bloemen te maken. Pas halfweg augustus laat je hier en daar enkele bloemen staan die je laat afrijpen tot zaad voor het jaar nadien. Van de bloemen bewaar je enkel de bloemblaadjes en droog ze op een zonnige zomerdag in een zwart brownie-bakblik of donkere braadslee zonder rooster. Een donker blik vangt meer warmte op van de zon en de opstaande wanden voorkomen dat de blaadjes weggeblazen worden door de wind. Ze zijn droog genoeg wanneer je er met je hand door kan gaan en ze een ritselend geluid maken. Dit kan enkele zonnige dagen duren, afhankelijk van de luchtvochtigheid. De gedroogde blaadjes blijven hun medicinale eigenschappen ongeveer een jaar bewaren. Wanneer er het volgend seizoen weer verse bloemen zijn, is het de bedoeling dat je de oude vervangt.

Wanneer je goudsbloemzaden wilt oogsten voor het komende moestuinjaar, laat je zoals eerder gezegd enkele bloemen aan de plant staan. Na een tijdje zullen er onder de bloemblaadjes verschillende groene boogvormige zaden vormen. Laat de bloem nog aan de plant hangen totdat ze volledig verwelkt en verdroogd is. Nu hebben de zaden een beige-bruinige kleur en lijken een beetje op kleine gekrulde tentakels van een inktvis. Ze voelen houterig aan en zijn rijp. Pluk ze op een droge dag, zodat de zaden niet beschimmelen of laat ze aan de plant hangen zodat ze zichzelf kunnen uitzaaien.

Wat kan je nu doen met je zorgvuldig gedroogde bloemblaadjes? Mijn voorkeur gaat naar het maken van een boterige goudsbloemzalf die gemakkelijk smeerbaar is en zich goed op de huid vasthecht. Daarvoor heb je slechts drie ingrediënten nodig: goudsbloemblaadjes, biologische (olijf)olie en bijenwas. Eerst maak je goudsbloemolie door de blaadjes koud te macereren. Stop alle goudsbloemblaadjes in afsluitbare glazen pot en overgiet ze met olie. Ik gebruik meestal biologische olijfolie, maar ook andere neutrale oliën zoals amandelolie en zonnebloemolie zijn geschikt. Zorg dat alle blaadjes volledig ondergedompeld zijn in de olie, want blaadjes die in aanraking komen met de lucht kunnen gaan schimmelen en dan heb je al die moeite voor niks gedaan. Zet de olie een drietal weken op een zonnige, warme plek en schud regelmatig. Zeef de olie daarna door een neteldoek en knijp de blaadjes uit. De olie krijgt een wat oranje kleur. De verhouding olie en bijenwas bepaalt hoe hard of smeerbaar je zalf zal worden. Meer bijenwas zorgt voor een balsemachtige zalf en minder voor een zachte zalf. Ik gebruikte de verhouding 1,5 tl bijenwas op 50 ml gemacereerde goudsbloemolie. Steriliseer een paar kleine potjes om je zalf in te bewaren, door ze een paar minuten uit te koken in een pot met water op het fornuis. Doe vervolgens de olie en de bijenwas samen in een au-bain-marie en laat de bijenwas smelten. Haal van het vuur en giet de hete massa voorzichtig in de potjes. Door af te koelen krijgt de zalf zijn uiteindelijke consistentie. De zalf is 3 tot 6 maanden houdbaar.